Een intermenselijke ontmoeting tussen vrouwen uit het jodendom, de islam en het christendom in het Dominicanenklooster Huissen met als thema ‘Volharding’ – een trialoogweekend waar achttien vrouwen bij elkaar kwamen voor verdieping, ontmoeting en verbinding. Annego Hogebrink en Ina Veldman schreven hierover een verslag.
Hoe houden we het met elkaar uit in deze tijd? Hoe volharden we samen in het wezenlijk ontmoeten en proberen te begrijpen van elkaar? Vrouwen oefenen dat al decennia lang: de dialoogweekenden zijn in de negentiger jaren begonnen op Kerk & Wereld in Driebergen in het kader van het project van de toenmalige Hervormde Kerk ‘Ontmoeting Moslims – Christenen’. Deze dialoogweekenden bestaan inmiddels bijna 25 jaar. Deze keer, in het laatste weekend van februari 2015, werd dit project uitgebreid met een joodse vrouw. Zo is de dialoog een trialoog geworden. We hebben ons laten inspireren door het gezamenlijk bestuderen en toe-eigenen van teksten uit de drie grote wijsheidstradities. Zo konden we de verbinding leggen in wat we ten diepste geloven.
Het fundament voor het weekend werd gelegd op vrijdagavond met van thuis meegebrachte voorwerpen waarmee we iets van onszelf lieten zien. Wij maakten hiermee de ruimte open en veilig. Met respect voor elkaars eigenheid konden ook lastige dingen gestameld en moeilijke vragen gesteld worden.
De joodse methode van het ‘lernen’, werd ons aangereikt om naar heilige teksten uit eigen en andervrouws traditie te kijken. Aan de hand van het verhaal van Hagar (Hajar) uit Bijbel, Koran en Tenach oefenden we in het interpreteren van het verhaal en het vrijmoedig vragen stellen aan elkaar: wat is voor jou de essentie, wat zegt het verhaal jou? Hierin mochten we onze eigen wijsheid ontdekken. Dat riep heel wat op die zaterdag, want hiermee kwamen ook onze, dikwijls onbewuste, vanzelfsprekendheden en voorliggende aannames aan het licht. Ieder op onze eigen manier hebben we geleerd, in onze eigen traditie en socialisatie, welk gezag we aan welke teksten mogen toekennen. Wij bemerkten: hoe dichter je elkaar nadert, hoe meer dit gaat opspelen. Wij, zes moslima’s, één joodse vrouw en elf christelijke vrouwen van protestantse en katholieke huize, ondervonden hoe het elkaar ontmoeten en – een beetje – beter leren kennen, de voorwaarde is om echt te kunnen luisteren naar elkaar. Om in elkaars taal en woorden te kunnen binnentreden.
Gaandeweg het verhaal van Hagar ontdekten we een verschil tussen vertrouwen in God en gehoorzaam zijn aan God. Ja, dat klinkt anders terwijl het over hetzelfde gebeuren gaat. In dit verhaal: Sarah’s ingreep, was dat nu vertrouwen of zelf ingrijpen? Vertrouwde ze God niet genoeg?
We kwamen te spreken over het verschil tussen het lot, je overgeven aan datgene waar je geen zeggenschap over hebt, en vertrouwen in God, dat het Zijn wil is. Uitleg over begrippen blijkt dan nodig en is behulpzaam. En als we het over volharding hebben, wat bedoelen we dan? Wanneer is het geduldig uithouden van iets en wanneer is het meer actief aanpakken? Kunnen we zeggen dat Hagar het eerste deed en Sarah het tweede? Omdat hun posities en dus hun mogelijkheden zo verschillend waren: meesteres en slavin?
De informele contacten, het doorpraten ’s avonds, het ritueel van het openen en het sluiten van de sabbath, dat alles vormde een verdieping, gaf een extra glans aan het samenzijn. Het elkaar ook op andere manieren meemaken, zoals bij het bidden en het delen van ervaringen, schiep de voorwaarden om ook elkaars religieuze identiteit en loyaliteit beter te begrijpen. Immers, het praten over teksten, en het leven in de teksten, in de taal, in de woorden van je eigen traditie, kan niet los gezien worden van elkaar. Dan worden prototypen opeens een persoon, een mens, net als wij zelf zijn…..Dat is wat zich liet zien toen we Hagar opnieuw ontmoetten in de verschillende teksten. ‘Een slaaf is een ding dat praat’, citeerde iemand de wijsgeer Seneca. Hagar werd een echt mens door de ingreep van Sarah die zelf onvruchtbaar was en die Hagar als draagmoeder aan Abraham aanbood. Van slavin, een object, werd zij een vrouw, een subject, met als gevolg dat er een heel andere relatie ontstond tussen de beide vrouwen. In de film (‘Le fils de l’Autre’, 2012) die op zaterdagavond vertoond werd, zagen we dat ook: de prototypen ‘jood’ en ‘Palestijn’ en dus elkaars vijanden, groeiden toe naar ‘zoon’ en ‘broer’. Ze werden een mens als de ander. Overigens, het waren de vrouwen in deze film die de eerste stap naar elkaar toe konden zetten en hun echtgenoten uitnodigden om hun hart te openen.
Na een meditatief moment op zondagmorgen, keerden we terug naar het verhaal. Gekozen was voor de episode van Hagar met haar zoon Ismaël in de woestijn, weggestuurd door haar meesteres Sarah, met toestemming van Abraham. Het verhaal werd in de ruimte gezet met behulp van bibliodrama, waarmee we een verbinding konden leggen tussen het verhaal en onszelf. Het was verrassend en ontroerend, hoe we allemaal deel werden van het verhaal. Binnen het verhaal blijvend, konden we desgevraagd onze eigen invulling geven aan wat het met ons deed, in die rol, van Hagar, van de engel, van de bron…
Achttien eigentijdse vrouwen. Allemaal vrouwen die geraakt zijn door de actualiteit en een weg zoeken om daar mee om te gaan. En Hagar, een vrouw uit een tijd van lang geleden. Hagar die volhardend en vertrouwend haar weg ging. Uiteindelijk werd zij een eervolle en geprezen vrouw. Zoals Hagar haar spoor achterliet en zich gekend wist door de Eeuwige, zo laten ook de vrouwen van nu hun spoor in de geschiedenis achter. Vrouwen die zich gehoord en gezien weten door de Eeuwige alsook door elkaar. Dankbaar voor alles wat zij van elkaar ontvangen en met elkaar gedeeld hadden, namen zij, na twee interactieve en dynamische dagen, op zondagmiddag afscheid.
De wereld kon delen in hun belevenissen door het radio-interview dat werd gehouden een dag na afloop van het weekend. In het Radio 5-programma ‘Dichtbij Nederland’ vertelden drie vrouwen uit de groep vanuit hun joodse, islamitische en christelijke traditie over hoe zij zich in elkaar herkend hadden en door elkaar verrijkt en bezield waren. Dit gesprek vormde een passende afsluiting van een bijzonder weekend. Tegelijkertijd was dit gesprek een poort naar de wereld. Een wereld die hunkert naar volharding wat betreft verduidelijking en verbinding in de manier van omgaan met verschillen. Een wereld waarin we allemaal mens kunnen zijn…
Annego Hogebrink
Ina Veldman
De aflevering van ‘Dichtbij Nederland’ is hier terug te luisteren